domingo, 16 de setembro de 2007

Surraga / Çurraque



L modo cumo l chamadeiro Surraga aparece ne l decumiento de D. Çáncio I [ber l decumiento 006 – Infainç i Custantin – 1211, publicado ne l blogue http://decumientos.blogspot.com/] apunta para que, naquel tiempo, fura un chamadeiro maior, quier dezir, un lhugar, yá que sirbe de referéncia a Custantin, possiblemente por ser mais coincido do que este. Cul tiempo haberá quedado sien naide i streformou-se an chamadeiro menor i assi se mantubo até als dies de agora. Este ye l solo decumiento por mi coincido an que aparece este chamadeiro. Surraga yá nun mos aparece cumo lhugar an 1258, nas Anqueriçones de D. Fonso III, anque solo se houbíran passado 47 anhos zde l nuosso decumiento. Talbeç las poucas pessonas que alhá bibien se hában mudado pa l nuobo lhugar de Custantin, dada la nuoba situaçon an que queda este lhugar apuis desta donacion.
L chamadeiro
inda hoije eisiste an Custantin, cul nome de Çurraque[1]. Queda a Nordeste de l pobo, an sítio de huortas, habendo alhá un manantial, porriba la Fuonte Canto. Nace alhá un rigueiro que bai a tener al riu Frezno, que tamien nace eilhi acerca. Anque puli yá nun se béian feitiços de custruçones, inda hoije la tradiçon oural diç que l’aldé de Custantin naciu an Çurraque. Porqui se bei cumo tan fuorte ligaçon puode haber antre ls chamadeiros i la mimória coletiba de l pobo, a que casos cumo estes pónen ua seinha de rigor. Algo aparecido, mas inda cun mais fuorça, eisiste an decumiento de 1172 relatibo a Palaçuolo (FERREIRA, 2005).
La splicaçon deste chamadeiro parece-me
mui cumplicada. De l que you fui capaç de ambestigar cuido que stamos delantre dun chamadeiro mui antigo, an que la palabra amostra ser d’ourige pré-romana, yá que todos ls outores cunsultados son cunformes an dezir que l sufixo aco/a > ago/a ye céltico ou galo-céltico (MENÉNDEZ PIDAL, 1926, 144; MORALEJO LASSO, 1977, 226-228 i nota 13; SCHULTEN, 2000, 13, 38, 72)[2].
Quanto al sentido que l chamadeiro poderá tener por bias desse sufixo, deixo solo algues notas sacadas de MORALEJO LASSO (226-228). Diç este outor que l sufixo andica un lhugar ou cunjunto de algo. Acrecenta que l sufixo aco ten a ber cun porpiadades rurales, ounindo-se al nome de l duonho, que bien poderie ser romano[3]. Cita inda a Tovar cumo habendo achado bários nomes étnicos célticos i precélticos indouropeus an aco, sacados de scritos an alfabeto eibérico, mas ende l sufixo tenie la funcion de andicar ua eitnie. Assi, ye possible que l chamadeiro Surraga / Çurraque seia l’andicaçon de l nome de l sou porpiatário ou dun pobo / tribo cun esse nome que puli tenerá bibido an algun tiempo.

Mas cuido que ye possible ir un cachico mais loinje. Se furmus als nomes que mos aparécen nas piedras romanas que chegórun até nós, aparécen-mos na nuossa region bários nomes andígenas, an que éntran ls cumponientes -urrus, -urrinus, -urra, que tamien éntran ne l nuosso chamadeiro: Reburrus (Vila Nova), Silvius Reburrus, Reburrinus (Santa Maria, Vila Nova, Picote), Reburrina, Reburriana, Arrius, Arro (Sacoias), Arrena (Meixedo), Burralius (Vila Nova), Riburra (Pinhovelo), Calpurnius Reburrinus (Babe) (GARCÍA MARTINEZ, 1999, 17-36). Hai inda outros nomes cula mesma cumposiçon cumo Arrago i Tarraco, que quédan na atual Catalunha (TOVAR, 1989, 452-3). Esso puode amostrar que l’ourige de l nome Surraga / Çurraque yá ye tamien pré-romano, para alhá de l sufixo aco / ago, de que yá falemos.


L
que acabamos de dezir puode ser aprossimado de dous casos de dues piedras romanas que ténen scritos cun nomes andígenas:

- Reburro Fabro Cigurro, pertenciente a la tribo stur de ls Cigurri, segundo Plínio i Ptolomeu (TOVAR, 1989, 112). Hai quien diga que son andígenas, nun celtas. Cuido que esta puode ser ua de las possibles ouriges de chamadeiro Surraga / Çurraque, pus bonda pensar que ne l nome oureginal se dou ua metátese, caso que se daba muita beç: Cigurrus > Çirrugus > Çurrigus. Talbeç haba outras anfluenças, a amostrar que l nuosso chamadeiro puode tener a ber cun un nome pertenciente a essa tribo de ls stures, anque quedasse algo loinge de la nuossa region;

- Tamien se fala dua tribo de ls Susarri, sacada dua piedra achada na region de Çamora, acerca de l lhugar que stamos a studar (TOVAR, 1989, 112; SCHULTEN, 2000, 83). Tamien podemos dezir que, por metátese[4], l nuosso chamadeiro bieno dende: Susarrus+acus > Surrasacus > Surracus. Cuido que este camino faç todo l sentido, sendo l lhugar Surraga / Çurraque la tierra de alguien dessa tribo de ls stures.

Cuncluindo, poderemos dezir que Surraga / Çurraque talbeç andique que se trata de l lhugar dua pessona de la tribo de ls Cigurros ou, l que parece mais cierto, de la tribo de ls Susarri, que serien tribos stures segundo las fuontes mais antigas.

Se esta heipótese que pongo faç algun sentido, anton l chamadeiro Surraga / Çurraque lhiebamos para mui loinge ne l tiempo, al menos até al tiempo de ls romanos ou até mais atrás. Todo esso inda ganha mais amportança se tubirmos an cuonta la mimória oural que se cunserbou subre este lhugar, cumo sendo l sítio adonde naciu l lhugar de Custantin. Eiqui chegados, antende-se bien porque rezon l chamadeiro Surraga ye apersentado cumo refréncia de Custantin. Aquel chamadeiro puode ser un de ls mais amportantes restros de ls pobos pré-romanos que quedórun na toponímia mirandesa, rezon porque puode tener un balor mui grande, yá que até agora naide habie falado de nanhun. A nun se haber perdido la mimória desse pobo, esso quier dezir que se mantubo tamien la cuntinuidade de l probamiento ou la sue mimória, zde ls tiempos romanos ou pré-romanos.

Serie antressante que l’arqueologie s’amportasse por estes dados, l que cuido que inda nun acunteciu, talbeç porque que inda naide habie screbido subre este chamadeiro[5]. Ende talbeç haba cundiçones para assentar melhor i para zambolber las eideias que eiqui deixo.

Amadeu Ferreira (2006)


Nota

Esta nota subre l chamadeiro Surraga / Çurraque, corresponde a la pequeinha parte dun studo, yá eiqui citado a respeito de Infainç [“L Cielo por un Cachico de Tierra. L’antrada de ls frailes de Moreiruola na Tierra de Miranda, an 1211”], que publiquei na rebista Brigantia, ne l númaro special dedicado al sou fundador i purmeiro diretor, Pe. Belarmino Afonso.

Por facelidade de lheitura tirórun-se algues las notas i referéncias bibliográficas, que poderan ser cunsultadas nessa publicaçon.




[1] L chamadeiro aparece nas matrizes cumo Serraque i Sorraque. L Abade de Baçal usa la forma Sunague, anque me pareça que haberá sido mal anformado (AB, X, 254).

[2] Tamien l chamadeiro Bogarro, que eisiste an Custantin i Infainç apersenta l sufixo basco –tarra ou –darra que a las bezes se reduç a –arra i andica ourige.

[3] «...sufijo galo-céltico aco que se empleó en competencia con el latino anus para designar propriedades rurales, formando adjetivos posesivos sobre los nombres de los proprietarios, bajo la dominación romana...». Antre outros dá l eisemplo de Vidago, an Pertual, i Vidiago an Oubiéu, que poderien haber benido de Vidiacum, dissimilado de Vibiacum, salido de l nome Vibius.

An lajas de sepulturas de ls seclos I-III aparécen-mos bários nomes de pessonas que acában ne l sufixoacus / icus: Orniacus, Avolvigos, Visáligos, Cabruagénicos, Asturica (Cumben de ls Zoelas de 152, feito an Asturica, in GARCÍA MARTINEZ, 1999, 31). Cumo ye sabido, la tierra de Miranda ye ancluida na tierra de ls Zoelas.

[4] Cuido que eiqui nien percisamos de falar an rotacismo s > r, mui quemun an tiempos pré-romanos an ciertas regiones.

[5] An lhionés (Valle Gordo) hai la palabra surraco: palo lhargo para sacar las truitas de ls buracos nun riu. Inda hoije an mirandés hai la palabra çurriago, que ye un palo delgado, ua berdasca. Mas cuido que essas palabras nada ténen que ber cul nuosso chamadeiro.