sábado, 15 de setembro de 2007

Ruolos / Urrós / Urros

*
Bodega de Ruolos / Urrós
[retrato de António Maria Marcos]




Formas de l chamadeiro: Ruolos (mirandés); Urros i Urrós (pertués, sendo l segundo un deminutibo de l purmeiro)

L chamadeiro Urros, tierra de l cunceilho de Muncorbo, ben de l lhatin horreum, que quier dezir celeiro. Ye palabra, i oubejto, inda mui ousada na Galízia (horreo) i Stúrias (orru).

Formas mais antigas, que conheço, deste chamadeiro an decumientos pertueses: Orrus (1162); Orrio, Orrios, Urrios (1182); Urrus (1236). Cumo se puode ber, nesta redadeira era l chamadeiro staba fixado cumo ye hoije.


L chamadeiro Ruolos, an mirandés, ou Urrós, an pertués, ye ua aldé de l cunceilho de Mogadouro, ye ua palabra formada de l lhatin horreum mais l sufixo deminutibo –olus (horreo+olus) que quier dezir pequeinho celeiro. Esso quier dezir que l’aldé de Mogadouro Ruolos / Urrós era un lhugar de pequeinhos sítios adonde se guardában las colheitas, an special l bino i la granadura. Esso amostra que las pessonas serien tan probes que nien tenerien necidade de un Orrio para guardar l que colhien, mas le bundaba algo mui pequeinho.

Sabemos que de l outro lhado, na tierra de Sayago, hai un lhugar chamado Roelos, an que l nome tenerá la mesma ourige eitimológica. Ye possible que haba algue relaçon antre ls dous chamadeiros, mas deixamos esse tratamento pa l studo de ls chamadeiros mielgos, quier dezir, chamadeiros cul mesmo nome que puoden tener algue relaçon antre eilhes.

Nas anqueriçones de D. Fonso III (1258) aparece la forma Urrolus, amostrando bien que nessa altura inda nun habie caído l -l- antrebocálico, a andicar de modo bastante seguro que nessa altura inda se falaba mirandés nessa aldé, yá que inda se ousaba la forma lhionesa / mirandesa ne l nome de l’aldé. Ne l numeramiento de 1527 yá aparece cula forma Hurroos, andicando caída de -l- antrebocálico. Un outro dado a andicar que nessa tierra se falou mirandés até bastante tarde, ye que ls morades de Ruolos / Urrós inda hoije são coincidos cumo roleses, nun solo puls habitantes de alhá cumo puls de las tierras alredror, mesmo aqueilhas adonde yá solo se fala pertués.

Cumo puode ber-se, la forma mirandesa, cumo an muitos outros causos, ajuda a achar la eitimologie de la palabra, yá que stá mais acerca de la raiç lhatina. Mas hai ua segunda cunclusion mui amportante a sacar: l nome que le dan als moradores dun cierto pobo, ye muita beç eissencial para çcubrir la eitimologia de l nome, pus amostra tener ua persisténcia muito mais fuorte que ls chamadeiros que son nomes de aldé. Hai que dezir que aqueilhes nomes de ls moradores nun stan sujeitos a la pression de l a scrita pertuesa i de la fonética pertuesa, cumo acuntece culs chamadeiros son nomes de tierras, que stan sujeitos a ua grande pression por rezones políticas i, subretodo, admenistratibas. Esta ye ua regra de ouro de l studo de la toponímia i ua de las poucas an que antressa debedir toponímia maior i menor, mas esse ye assunto para outra altura. Yá bimos essa mesma regra aplicada al nome rifanheiros, pa ls moradores de Infainç; mais tarde hemos de tornar a bé-la, i cun muito mais amportança, aplicada al chamadeiro , aldé de l cunceilho de Mogadouro, an que ls sous moradores son coincidos cumo toleses i haberá que partir deiqui pa la eitimologie de l nome de l'aldé.


Stan por studar ls chamadeiros [toponímia dita menor] de Ruolos / Urrós, mas cuido que ye un de ls sítios an que ls chamadeiros mais aperséntan anfluença mirandesa, a amostrar que essa fui la fala que ende eisistiu até mui tarde. Esse ye un studo que stá por fazer i hai que recorrer a outras fuontes sien ser la toponímia. Pinho Leal, ne l Portugal Antigo e Moderno (1873-1890), diç l seguinte que puode ser antendido cumo referindo-se a la lhéngua mirandesa “A gente d’esta freguezia, pella sua vezinhança com a Galiza, falla mais gallego que portuguez. Mas nem por isso detesta menos os gallegos, do que os mais arraianos portuguezes”. Bei-se bien que Pinho Leal stá mal anformado quanto als bezinos de ls roleses, que son ls saiagueses [de Sayago, zona lhionesa] i ls galhegos i nun sei de adonde le ben l’eideia de que nun gústan de las pessonas de l outro lhado de la raia, pus nada era mais falso. La berdade ye que el diç que esta giente ten ua fala defrente de l pertués i cuido que essa fala solo puode ser l mirandés. Portanto, andiretamente, podemos tener ende un teçtemunho de que por meios de seclo XIX inda eiqui haberie muita giente que falaba mirandés, a la moda de l mirandés de l Sul ou sendinés.

Ls moradores de Ruolos / Urrós tamien son coincidos por malteses pus esta aldé pertenciu a la Orde de ls Spitalários, apuis chamada Orde de Malta, stando dependiente de la comenda de Algoso.


Quanto a la dataçon deste chamadeiro, sou de oupenion que puode tratar-se dun chamadeiro bisigótico, benindo possiblemente de ls seclos VI-VIII. Nun bou eiqui a zambolber esta eideia, mas deixo solo ua citaçon de l storiador Luis A. García Moreno, specialista nesse período de la stória i que diç assi: ne l período bisigótico “En lo tocante a los métodos de conservación de los productos agrarios, las fuentes nos hablan de la existencia de horrea para la consevación del grano. Estos estaban construidos en madera, pero también en algunos casos en piedra.” [História de la Hispaña Visigoda, 1998, ed. Catedra, p. 216]. Claro que hai outros argumientos para datar l chamadeiro dessa era, mas nun bou eiqui a zambolbé-los.


Para acabar hai que dezir que inda hoije Ruolos / Urrós guarda muitos sítios para guardar las colheitas, que le cháman bodegas, anque téngan benido a quedar abandonadas i çpreziadas. Mas fúrun ousados até hai mui pouco tiempo. Hoije cháman-le bodegas, mas tiempo houbo an que se chamában orreolos ou urreolos. Porque se haberá perdido l nome? Nuobos poboadores, cun anfluença de l nome que mais se ousaba de l lhado de alhá, la bodega? Ye algo subre que inda faç falta ambestigar mais.

Para eisemplo deixo eiqui un retrato dua bodega de Ruolos / Urrós, tal cumo se acha atualmente. Saquei esse retrato de l sítio de la aldé, que puode ser besitado an http://www.bragancanet.pt/mogadouro/urros/. Ende se scribe l seguinte cumo legenda de l retrato de la bodega: «gruta cavada na rocha servindo de adega para conservação do vinho durante os meses de verão. Na aldeia de Urrós, no lugar denominado Fonte Nova encontram-se várias destas grutas ao abandono. Noutros tempos eram locais de convívio onde se comiam boas merendas acompanhadas do melhor vinho». Mas ye seguro dezir-se que ua bodega nun serbie solo para guardar bino, mas para cunserbar toda la culidade de granadura i fruitos secos.


15 de Setembre de 2007
Amadeu Ferreira