sábado, 29 de setembro de 2007

Caçareilhos [1] - Lista de chamadeiros

Caçareilhos ye ua aldé de l cunceilho de Bumioso, adonde se fala mirandés i adonde ls chamadeiros se formórun nessa lhénga. Por esso neilha se aperséntan. Inda hoije hai pessonas que fálan mirandés an Caçareilhos, cumo ye l caso de l anformante desta lista de chamadeiros: Tiu Tomé dos Santos Vicente, 80 anhos (an 2004), nacido an Caçareilhos I que siempre alhá bibiu, falante de mirandés de to la bida, pastor.



Chamadeiros de l’aldé


Bárrio de la Funtásia
Chapeiron (Rua de l)
Funtásia
Funtásia (Bárrio de la)
Fuonte de l Lhugar
Lhugar (Fuonte de l)
Quintanas



Chamadeiros de l termo

Adiles
Aguda (Cabecina)
Albedosa
Angueira (Bal d’)
Arca (Bal d’)
Baixo (Barrocal de)
Bal d’Angueira
Bal d’Arca
Bal de Salgueiro
Bal Molhado
Bal Molhado (Cruç de)
Barbela
Barreiras

Barreiro
(L)
Barrocal
Barrocal de Baixo
Beiçudo (Cabeço)
Beiga
Bela (Cabeço de Peinha la)
Bela (Peinha la)
Benhicas
Biduledo (Lhombo de)
Bilachana (Ourrieta)
Bincosa
Binhola
Boca de l Caderno
Breia
Cabeça Gorda
Cabeça los Cabos
Cabecina Aguda
Cabeço Beiçudo
Cabeço de la Malhada
Cabeço de la Muola
Cabeço de Muntouto
Cabeço de Peinha l Pilo
Cabeço de Peinha la Bela
Cabeço de Santa Luzie
Cabeço de Trabacinos
Cabos (Cabeça los)
Cabra (Ourrieta)
Caderno (Boca de l)

Caderno
(L)
Caderno (Ribeiro de l)
Caleijas
Caleira
Capielha
Carangueijos
Carbalha
Carbalha (Cruç de la)
Carqueijal
Castanheiros
Castelheira
Castrilhouço
Centeno (Ourrieta)
Cerejeira
Chafarizes
Chana
Chana de Ribeiro
Charco
Ciguonha
Costanielha
Cruç de Bal Molhado
Cruç de l Mular
Cruç de la Carbalha
Cruç de la Funtásia
Cruç de la Mina
Cruç de la Ria
Cruç de las Quintanas
Cruç Suldado
Cubelhana
Cumbento
Cuosta de Bal d’Angueira
Cura (Fuonte de)
Eiras
Faleital
Freixos
Funtanote
Funtásia (Cruç de la)
Fuonte Caleira
Fuonte de Bal d’Arca
Fuonte de Cura
Fuonte de l Noque (la)
Fuonte de la Pruoba
Fuonte de la Ria
Fuonte de la Tindoia
Fuonte de las Lameiras
Fuonte de ls Adiles
Fuonte la Touça
Fuonte Uolmo
Furnacal
Gorda (Cabeça)
Lameiras
Lameiras de las Peineiras
Lapas (las)
Lhagona de Bal d’Arca
Lhagona de l Barrocal (la)
Lhagona de l Stante (la)
Lhagona de la Chana (la)
Lhagonica
Lhagonica (Puonte de la)
Lhugar (Fuonte de l)
Lionor
Malhada (Cabeço de la)
Malhados
Manadeiro
Maron
Mina (Cruç de la)
Mina (Ourrieta la)
Minhareles
Molhado (Bal)
Monte Salgueiro
Moreirica (la)
Moutouto
Mular
Mular (Cruz de l)
Muntouto (Cabeço de)
Muola (Cabeço de la)
Múrio
Noque (Fuonte de l)
Oulmares
Ouro (Ourrieta l’)
Ourretonas
Ourrieta (L’)
Ourrieta Bilachana
Ourrieta Cabra
Ourrieta Centeno
Ourrieta l’Ouro
Ourrieta la Mina
Ourrieta la Rama
Pau (Puonte de)
Pedriço
Peinha l Pilo
Peinha l Pilo (Cabeço de)
Peinha la Bela
Peinha la Bela (Cabeço de)
Peinha Penina
Peineiras (Lameiras de las)
Penhicas
Penina (Peinha)
Picadeiros (Quinta de ls)
Picon
Pilo (Cabeço de Peinha l)
Pilo (Peinha l)
Pruoba (Fuonte de la)
Puonte de la Lhagonica
Puonte de Pau
Queirola
Quinta dos Picadeiros
Quintanas (Cruç de las)

Rama (Ourrieta la)
Raposeira
Ria
Ria (Cruç de la)
Ria (Fuonte de la)
Riaduros
Ribeirica
Ribeiro
Ribeiro (Chana de)
Ribeiro de l Caderno
Rodelo
Rua de l Chapeiron
Salgueiro (Bal)
Salgueiro (l)
Salgueiro (Monte)
Salinar
San Bartolomeu
Santa Luzie (Cabeço de)
Scuqueiras
Sierra
Stante (Lhagona de l)
Strada
Suldado (Cruç)
Teixugueiro
Tindóia (Fuonte de la)

Touça (Fuonte La)
Trabacino
Trabacionos (Cabeço de)

Trapa (La)
Uolmo (Fuonte)
Xeixagal

Recuolha de Amadeu Ferreira i de Carlos Ferreira, an 10 de Agosto de 2004

quinta-feira, 20 de setembro de 2007

Malhadas [1] - Lista de chamadeiros


Malhadas ye ua aldé de l cunceilho de Miranda de l Douro, çtrito de Bergáncia. Ende se fala l mirandés, lhéngua an que se formórun ls chamadeiros i que neilha se aperséntan.
Las lista que se publica stá assente nas anformaçones dadas por Duarte Martins (2003), natural i morador an Malhadas, porsor de mirandés.




Chamadeiros de l lhugar

Almicas (Lhargo de las)
Angueira (Ruga de Bal d’)
Bal d’Angueira (Ruga de)
Balhe de la Fuente (Ruga de l)
Barandica (Ruga de la)
Barónica (Lhargo de la Cruç de la)
Beiga (Ruga de la)
Berde (Lhargo de Bilha)
Bilha Berde (Lhargo de)
Bispo (Ruga de l)
Casa de l Pobo (Ruga de la)
Corredeira (Ruga de la)
Cruç de la Barónica (Lhargo de la)
Cunceilho (Ruga de l)
Cuorbo (Ruga de Peinha l)
Eigreija (Ruga de l’)
Feira (Ruga de la)
Fuente (Ruga de l Balhe de la)
Fuonte de Tralhabilha (Caleija de)
Fuonte la Rana (Ruga)
Fuonte Porpeç (Ruga)
Malbás (Ruga de)
Máquina (Ruga de la)
Moreiras (Rugas)
Oufícios (Ruga de ls)
Peinha l Cuorbo (Caleija)
Peinha l Cuorbo (Lhargo)
Peinha l Cuorbo (Ruga de)
Pobo (Ruga de la Casa de l)
Porpeç (Ruga)
Rana (Ruga Fuonte la)
Ribeirina (Ruga de la)
Sagrado (Lhargo de l)
Scola (Ruga de la)
Telares (Ruga de ls)
Tralhabilha (Caleija de la Fuonte)
Tralhabilha (Caleija de)
Tralhatorre (Ruga de)



Chamadeiros de l termo

Águila (Ourrieta l’)
Albaredos
Álimos
Angueira (Bal d’)
Ansossa (Fuonte)
Augustinho (Fuonte)
Bal d´Angueira
Bal de l Carro
Bal de Madeiro
Balha Fuonte
Balhapara ou Balhe Parada
Balhe Parada ou Balhaparada
Balhico Checador
Balhongo
Barbota
Barcegueiras (Cruç de las)
Barqueiras
Batoqueiras
Bielho (Camino)
Bielhos (Molinos)
Bilha (Fuonte de Tralha Bilha)
Binhas
Boubon
Buolta
Calçada
Camino (Ourrieta)
Camino Bielho
Camino de Miranda
Camino de Miranda (Cruç de l)
Camino Penielho
Campanina
Campazedo
Campazedo (Cruç)
Canhada
Canhada de la Fuonte
Canhada de ls Cerrados
Canhadica
Carba
Carbalhos
Carriço
Carro (Bal de l)
Casa de la Quinta
Castelhana (Malhada)
Cerrado Cortado
Cerrados (Canhada de ls)
Chanas
Chapaçales
Checador (Balhico)
Ciguonha (Nial de la)
Cofinico (Çofinico?)
Condado
Corredeira
Corredeira (La)
Cortado (Cerrado)
Couta (Ourrieta)
Cruç de Campazedo
Cruç de l Camino de Miranda
Cruç de la Sardinosa
Cruç de las Barcegueiras
Cunca
Eigreija
Faceira
Facho
Ferreira (Ourrieta)
Fodinheiro
Fonte Ansossa
Formosa (Ourrieta)
Frades (Rodeira)
Fraga Tantineira
Funtaninas
Fuonte (Balha)
Fuonte (Canhada de la)
Fuonte Augustinho
Fuonte de la Lhaga
Fuonte de la Rana
Fuonte de Tralha Bilha
Fuonte Marie
Fuonte Morena
Fuontes de Miguel Raposo
Gamonales
Gargalheiro
Grande (Lhagona)
Lhabandeira
Lhaga (Fuonte de la)
Lhagartos
Lhagona
Lhagona Grande
Lhambedeiros
Lhastras
Lhatas
Lhonga (Ourrieta)
Lhumbardas
Lousas (Las)
Maçaneira
Madeiro (Bal de)
Malar
Malbás
Malcarga
Malhada Castelhana
Marie (Fuonte)
Marmolina
Marmolina (Touca de la)
Marradalba
Meiçon
Miguel Raposo
Miguel Raposo (Fuontes de)
Miranda (Camino de)
Mofalha
Molar
Molinos Bielhos
Monte
Morena (Fuonte)
Morena (Tierra)
Nial de la Ciguonha
Nórias
Ourrieta Camino
Ourrieta Trigos
Ourrieta Couta
Ourrieta Ferreira
Ourrieta Formosa
Ourrieta l Prado
Ourrieta l´Águila
Ourrieta Lhonga
Ourrietas
Palumbar
Parada (Balhe)
Paradon
Parros
Peinha Selumbreira
Peinhalta
Peinhas (Trás las)
Penielho (Camino)
Perguiça (La)
Pinhal (Poço)
Poço Pinhal
Porqueiro
Prado (Ourrieta l)
Pral (La)
Punton
Queimado (Rodielho)
Quinta (Casa de la)
Quintanas
Ramalheira
Rana (Fuonte de la)
Raposo (Fuontes de Miguel)
Raposo (Miguel)
Ribeirina
Rodeira de ls Frades
Rodielho Queimado
Sanja
Sapeira
Sardina
Sardinosa
Sardinosa (Cruç de la)
Scagalhal
Seixo
Selumbreira (Peinha)
Seofalha
Silo
Sufinico
Tantineira (Fraga)
Tierra Morena
Touça de la Marmolina
Toural
Tralha Bilha
Tralha Bilha (Fuonte de)
Tralha Torre
Trás de las Peinhas
Trigales
Trigos (Ourrieta)
Uolgas


Amadeu Ferreira

quarta-feira, 19 de setembro de 2007

Zenízio [1] – Lista de Chamadeiros



Zenízio ye ua aldé de l cunceilho de Miranda de l Douro, çtrito de Bergáncia. Ende se fala l mirandés, lhéngua an que se formórun ls chamadeiros i que neilha se aperséntan.
Las lista que se publica stá assente nas anformaçones dadas por Faustino Antão (2007), natural de Zenízio, adonde fui pastor, ne ls anhos sessenta de l seclo XX, i a quien muito se agradece muito.



Chamadeiros de l lhugar

Bairro de Baixo
Bairro de Belharino
Bairro de l Molinico
Bairro de Maçaneira
Baixo (Bairro)
Belharino
Belharino (Bairro de)
Belharino (Fuonte de)
Capielha (La) ou Santa Cruç
Capielha de San Ceríaco
Carreira
Cruzeiro
Fuonte de Belharino
Maçaneira
Maçaneira (Bairro de)
Molinico (Bairro de l)
Santa Cruç (Capielha de)
San Ceríaco (Capielha)




Chamadeiros de l termo

Acanhada
Airosa
Alba (Hourticas d’)
Alba (Ourrieta d’)
Alto de l Pandon
Alto de la Zebra
Ansossa (Fuonte)
Bal Buieiros (Cabeço de)
Bal Cunceilho
Bal de Buieiros
Bal de Carbalho
Bal de Chama
Bal de Farto
Bal de Paregos (Cruç de)
Bal de Salinar
Bal de San Martinho
Balhe de la Rata
Barreiros
Barreiros (Lhagona)
Barro Burmeilho
Barrocal
Berredeiros
Bezeira (Fuonte de la)
Bezeira (Malhada de la)
Bidoledo
Bal Molhado (Cruç de)
Bal Molhado (Fuonte de)
Bincosa
Bincosa (Cabeço de)
Bouçon
Breia
Buieiros (Bal de)
Burmeilho (Barro)
Burreira
Cabanha (Cabeço de la)
Cabanhas
Cabeça Gorda
Cabeço de Bal Buieiros
Cabeço de Bincosa
Cabeço de l Carbalho
Cabeço de l Castanheiros
Cabeço de l Piquito
Cabeço de la Cabanha
Cabeço de la Funtásia
Cabeço de la Gaga
Cabeço de la Rata
Cabeços
Caleijancha
Caleijo de l Milhalgo
Caminos (Ourrieta)
Campaninas
Carbalheiras
Carbalho (Bal de)
Carbalho (Cabeço de l)
Carbalhos
Cascalhal
Castanheiros (Cabeço de ls)
Cerbeira
Chafariç
Chafariç (Fuonte)
Chama (Bal de)
Chana
Chana (Lhagona de la)
Chaneira
Chano de la Strecada
Chanos
Chãos
Clérgos
Çofinico
Cortimona
Cortina de l Cruzeiro
Cruç de Bal de Paregos
Cruç de Bal Molhado
Cruç de las Guiras
Cruç de las Lhumbardas
Cruzeiro (Cortina de l)
Cuba (Ourrieta)
Cunceilho (Bal de)
Debisgos
Eiras de Maçaneira
Eirosa
Faceira
Farto (Bal de)
Fenancal
Fernandinas
Ferreiro (Ourrieta)
Fontásias
Funtaninas
Funtásia (Cabeço de la)
Fuonte Ansossa
Fuonte de Bielho Molhado
Fuonte de Juan Pastor
Fuonte de l Chafariç
Fuonte de la Bezeira
Fuonte de la Rana
Fuonte de Men Martinç
Fuonte Nuoba
Gaga
Gaga (Cabeço de la)
Galhegos
Gorda (Cabeça)
Grande (Lhagona)
Guiras
Guiras (Cruç de las)
Hourticas d’Alba
Huorta de ls Raposos
Huortas de Santa Oulaia
Huortos
Juan Fonso (Peinhas de)
Juan Pastor (Fuonte de)
Lhagas
Lhagona de la Chana
Lhagona de ls Barreiros
Lhagona Grande
Lhagona Pequeinha
Lhagonas
Lhambedeiros
Lhinares
Lhombo
Lhumbardas
Lhumbardas (Cruç de las)
Maçaneira (Eiras de)
Madalenos
Malhada
Malhada de l Naso
Malhada de la Bezeira
Manga
Marras
Marras (Trés)
Medianas
Men Martinç (Fuonte de)
Milhalgo (Caleijo de l)
Molhado (Fuonte de Bielho)
Monte
Moura
Naso (Malhada de l)
Nuoba (Fuonte)
Ourrieta Caminos
Ourrieta Cuba
Ourrieta d’Alba
Ourrieta de la Yéuga
Ourrieta de Santa Oulaia
Ourrieta Ferreiro
Ourrieta Palácio
Ourrieta Perros
Ourrieta Scalada
Ourrietas
Ourrietas (Sítio de las)
Palácio (Ourrieta)
Pandon
Pandon (Alto de l)
Paregos
Paregos (Cruç de Bal de)
Peinhas de Juan Fonso
Penhicas
Pequeinha (Lhagona)
Perros (Ourrieta)
Picon
Pincha
Piquito
Piquito (Cabeço de l)
Poceiron
Queimado
Ramalhal
Rana (Fuonte de la)
Raposos (Huortas de ls)
Rata
Rata (Bal de la)
Rata (Cabeço de la)
Redolhon
Relhozedo
Resina
Resquinado
Ribeira
Sagrado
Salgueiros
Salinar
Salinar (Bal de)
San Martino (Bal de)
Santa Ouláia
Santa Oulaia (Huortas de)
Santa Oulaia (Ourrieta)
Scalada (Ourrieta)
Semitério
Sienra
Sítio de las Ourrietas
Spadanhas
Strecada
Strecada (Chano de la)
Tanque
Teixoeira
Tocos
Toural
Trabacinos
Trabaços
Trés Marras
Urzes
Yeuga (Ourrieta de la)
Zebra
Zebra (Alto de la)


Amadeu Ferreira
19 de Setembre de 2007

domingo, 16 de setembro de 2007

Surraga / Çurraque



L modo cumo l chamadeiro Surraga aparece ne l decumiento de D. Çáncio I [ber l decumiento 006 – Infainç i Custantin – 1211, publicado ne l blogue http://decumientos.blogspot.com/] apunta para que, naquel tiempo, fura un chamadeiro maior, quier dezir, un lhugar, yá que sirbe de referéncia a Custantin, possiblemente por ser mais coincido do que este. Cul tiempo haberá quedado sien naide i streformou-se an chamadeiro menor i assi se mantubo até als dies de agora. Este ye l solo decumiento por mi coincido an que aparece este chamadeiro. Surraga yá nun mos aparece cumo lhugar an 1258, nas Anqueriçones de D. Fonso III, anque solo se houbíran passado 47 anhos zde l nuosso decumiento. Talbeç las poucas pessonas que alhá bibien se hában mudado pa l nuobo lhugar de Custantin, dada la nuoba situaçon an que queda este lhugar apuis desta donacion.
L chamadeiro
inda hoije eisiste an Custantin, cul nome de Çurraque[1]. Queda a Nordeste de l pobo, an sítio de huortas, habendo alhá un manantial, porriba la Fuonte Canto. Nace alhá un rigueiro que bai a tener al riu Frezno, que tamien nace eilhi acerca. Anque puli yá nun se béian feitiços de custruçones, inda hoije la tradiçon oural diç que l’aldé de Custantin naciu an Çurraque. Porqui se bei cumo tan fuorte ligaçon puode haber antre ls chamadeiros i la mimória coletiba de l pobo, a que casos cumo estes pónen ua seinha de rigor. Algo aparecido, mas inda cun mais fuorça, eisiste an decumiento de 1172 relatibo a Palaçuolo (FERREIRA, 2005).
La splicaçon deste chamadeiro parece-me
mui cumplicada. De l que you fui capaç de ambestigar cuido que stamos delantre dun chamadeiro mui antigo, an que la palabra amostra ser d’ourige pré-romana, yá que todos ls outores cunsultados son cunformes an dezir que l sufixo aco/a > ago/a ye céltico ou galo-céltico (MENÉNDEZ PIDAL, 1926, 144; MORALEJO LASSO, 1977, 226-228 i nota 13; SCHULTEN, 2000, 13, 38, 72)[2].
Quanto al sentido que l chamadeiro poderá tener por bias desse sufixo, deixo solo algues notas sacadas de MORALEJO LASSO (226-228). Diç este outor que l sufixo andica un lhugar ou cunjunto de algo. Acrecenta que l sufixo aco ten a ber cun porpiadades rurales, ounindo-se al nome de l duonho, que bien poderie ser romano[3]. Cita inda a Tovar cumo habendo achado bários nomes étnicos célticos i precélticos indouropeus an aco, sacados de scritos an alfabeto eibérico, mas ende l sufixo tenie la funcion de andicar ua eitnie. Assi, ye possible que l chamadeiro Surraga / Çurraque seia l’andicaçon de l nome de l sou porpiatário ou dun pobo / tribo cun esse nome que puli tenerá bibido an algun tiempo.

Mas cuido que ye possible ir un cachico mais loinje. Se furmus als nomes que mos aparécen nas piedras romanas que chegórun até nós, aparécen-mos na nuossa region bários nomes andígenas, an que éntran ls cumponientes -urrus, -urrinus, -urra, que tamien éntran ne l nuosso chamadeiro: Reburrus (Vila Nova), Silvius Reburrus, Reburrinus (Santa Maria, Vila Nova, Picote), Reburrina, Reburriana, Arrius, Arro (Sacoias), Arrena (Meixedo), Burralius (Vila Nova), Riburra (Pinhovelo), Calpurnius Reburrinus (Babe) (GARCÍA MARTINEZ, 1999, 17-36). Hai inda outros nomes cula mesma cumposiçon cumo Arrago i Tarraco, que quédan na atual Catalunha (TOVAR, 1989, 452-3). Esso puode amostrar que l’ourige de l nome Surraga / Çurraque yá ye tamien pré-romano, para alhá de l sufixo aco / ago, de que yá falemos.


L
que acabamos de dezir puode ser aprossimado de dous casos de dues piedras romanas que ténen scritos cun nomes andígenas:

- Reburro Fabro Cigurro, pertenciente a la tribo stur de ls Cigurri, segundo Plínio i Ptolomeu (TOVAR, 1989, 112). Hai quien diga que son andígenas, nun celtas. Cuido que esta puode ser ua de las possibles ouriges de chamadeiro Surraga / Çurraque, pus bonda pensar que ne l nome oureginal se dou ua metátese, caso que se daba muita beç: Cigurrus > Çirrugus > Çurrigus. Talbeç haba outras anfluenças, a amostrar que l nuosso chamadeiro puode tener a ber cun un nome pertenciente a essa tribo de ls stures, anque quedasse algo loinge de la nuossa region;

- Tamien se fala dua tribo de ls Susarri, sacada dua piedra achada na region de Çamora, acerca de l lhugar que stamos a studar (TOVAR, 1989, 112; SCHULTEN, 2000, 83). Tamien podemos dezir que, por metátese[4], l nuosso chamadeiro bieno dende: Susarrus+acus > Surrasacus > Surracus. Cuido que este camino faç todo l sentido, sendo l lhugar Surraga / Çurraque la tierra de alguien dessa tribo de ls stures.

Cuncluindo, poderemos dezir que Surraga / Çurraque talbeç andique que se trata de l lhugar dua pessona de la tribo de ls Cigurros ou, l que parece mais cierto, de la tribo de ls Susarri, que serien tribos stures segundo las fuontes mais antigas.

Se esta heipótese que pongo faç algun sentido, anton l chamadeiro Surraga / Çurraque lhiebamos para mui loinge ne l tiempo, al menos até al tiempo de ls romanos ou até mais atrás. Todo esso inda ganha mais amportança se tubirmos an cuonta la mimória oural que se cunserbou subre este lhugar, cumo sendo l sítio adonde naciu l lhugar de Custantin. Eiqui chegados, antende-se bien porque rezon l chamadeiro Surraga ye apersentado cumo refréncia de Custantin. Aquel chamadeiro puode ser un de ls mais amportantes restros de ls pobos pré-romanos que quedórun na toponímia mirandesa, rezon porque puode tener un balor mui grande, yá que até agora naide habie falado de nanhun. A nun se haber perdido la mimória desse pobo, esso quier dezir que se mantubo tamien la cuntinuidade de l probamiento ou la sue mimória, zde ls tiempos romanos ou pré-romanos.

Serie antressante que l’arqueologie s’amportasse por estes dados, l que cuido que inda nun acunteciu, talbeç porque que inda naide habie screbido subre este chamadeiro[5]. Ende talbeç haba cundiçones para assentar melhor i para zambolber las eideias que eiqui deixo.

Amadeu Ferreira (2006)


Nota

Esta nota subre l chamadeiro Surraga / Çurraque, corresponde a la pequeinha parte dun studo, yá eiqui citado a respeito de Infainç [“L Cielo por un Cachico de Tierra. L’antrada de ls frailes de Moreiruola na Tierra de Miranda, an 1211”], que publiquei na rebista Brigantia, ne l númaro special dedicado al sou fundador i purmeiro diretor, Pe. Belarmino Afonso.

Por facelidade de lheitura tirórun-se algues las notas i referéncias bibliográficas, que poderan ser cunsultadas nessa publicaçon.




[1] L chamadeiro aparece nas matrizes cumo Serraque i Sorraque. L Abade de Baçal usa la forma Sunague, anque me pareça que haberá sido mal anformado (AB, X, 254).

[2] Tamien l chamadeiro Bogarro, que eisiste an Custantin i Infainç apersenta l sufixo basco –tarra ou –darra que a las bezes se reduç a –arra i andica ourige.

[3] «...sufijo galo-céltico aco que se empleó en competencia con el latino anus para designar propriedades rurales, formando adjetivos posesivos sobre los nombres de los proprietarios, bajo la dominación romana...». Antre outros dá l eisemplo de Vidago, an Pertual, i Vidiago an Oubiéu, que poderien haber benido de Vidiacum, dissimilado de Vibiacum, salido de l nome Vibius.

An lajas de sepulturas de ls seclos I-III aparécen-mos bários nomes de pessonas que acában ne l sufixoacus / icus: Orniacus, Avolvigos, Visáligos, Cabruagénicos, Asturica (Cumben de ls Zoelas de 152, feito an Asturica, in GARCÍA MARTINEZ, 1999, 31). Cumo ye sabido, la tierra de Miranda ye ancluida na tierra de ls Zoelas.

[4] Cuido que eiqui nien percisamos de falar an rotacismo s > r, mui quemun an tiempos pré-romanos an ciertas regiones.

[5] An lhionés (Valle Gordo) hai la palabra surraco: palo lhargo para sacar las truitas de ls buracos nun riu. Inda hoije an mirandés hai la palabra çurriago, que ye un palo delgado, ua berdasca. Mas cuido que essas palabras nada ténen que ber cul nuosso chamadeiro.

sábado, 15 de setembro de 2007

Ruolos / Urrós / Urros

*
Bodega de Ruolos / Urrós
[retrato de António Maria Marcos]




Formas de l chamadeiro: Ruolos (mirandés); Urros i Urrós (pertués, sendo l segundo un deminutibo de l purmeiro)

L chamadeiro Urros, tierra de l cunceilho de Muncorbo, ben de l lhatin horreum, que quier dezir celeiro. Ye palabra, i oubejto, inda mui ousada na Galízia (horreo) i Stúrias (orru).

Formas mais antigas, que conheço, deste chamadeiro an decumientos pertueses: Orrus (1162); Orrio, Orrios, Urrios (1182); Urrus (1236). Cumo se puode ber, nesta redadeira era l chamadeiro staba fixado cumo ye hoije.


L chamadeiro Ruolos, an mirandés, ou Urrós, an pertués, ye ua aldé de l cunceilho de Mogadouro, ye ua palabra formada de l lhatin horreum mais l sufixo deminutibo –olus (horreo+olus) que quier dezir pequeinho celeiro. Esso quier dezir que l’aldé de Mogadouro Ruolos / Urrós era un lhugar de pequeinhos sítios adonde se guardában las colheitas, an special l bino i la granadura. Esso amostra que las pessonas serien tan probes que nien tenerien necidade de un Orrio para guardar l que colhien, mas le bundaba algo mui pequeinho.

Sabemos que de l outro lhado, na tierra de Sayago, hai un lhugar chamado Roelos, an que l nome tenerá la mesma ourige eitimológica. Ye possible que haba algue relaçon antre ls dous chamadeiros, mas deixamos esse tratamento pa l studo de ls chamadeiros mielgos, quier dezir, chamadeiros cul mesmo nome que puoden tener algue relaçon antre eilhes.

Nas anqueriçones de D. Fonso III (1258) aparece la forma Urrolus, amostrando bien que nessa altura inda nun habie caído l -l- antrebocálico, a andicar de modo bastante seguro que nessa altura inda se falaba mirandés nessa aldé, yá que inda se ousaba la forma lhionesa / mirandesa ne l nome de l’aldé. Ne l numeramiento de 1527 yá aparece cula forma Hurroos, andicando caída de -l- antrebocálico. Un outro dado a andicar que nessa tierra se falou mirandés até bastante tarde, ye que ls morades de Ruolos / Urrós inda hoije são coincidos cumo roleses, nun solo puls habitantes de alhá cumo puls de las tierras alredror, mesmo aqueilhas adonde yá solo se fala pertués.

Cumo puode ber-se, la forma mirandesa, cumo an muitos outros causos, ajuda a achar la eitimologie de la palabra, yá que stá mais acerca de la raiç lhatina. Mas hai ua segunda cunclusion mui amportante a sacar: l nome que le dan als moradores dun cierto pobo, ye muita beç eissencial para çcubrir la eitimologia de l nome, pus amostra tener ua persisténcia muito mais fuorte que ls chamadeiros que son nomes de aldé. Hai que dezir que aqueilhes nomes de ls moradores nun stan sujeitos a la pression de l a scrita pertuesa i de la fonética pertuesa, cumo acuntece culs chamadeiros son nomes de tierras, que stan sujeitos a ua grande pression por rezones políticas i, subretodo, admenistratibas. Esta ye ua regra de ouro de l studo de la toponímia i ua de las poucas an que antressa debedir toponímia maior i menor, mas esse ye assunto para outra altura. Yá bimos essa mesma regra aplicada al nome rifanheiros, pa ls moradores de Infainç; mais tarde hemos de tornar a bé-la, i cun muito mais amportança, aplicada al chamadeiro , aldé de l cunceilho de Mogadouro, an que ls sous moradores son coincidos cumo toleses i haberá que partir deiqui pa la eitimologie de l nome de l'aldé.


Stan por studar ls chamadeiros [toponímia dita menor] de Ruolos / Urrós, mas cuido que ye un de ls sítios an que ls chamadeiros mais aperséntan anfluença mirandesa, a amostrar que essa fui la fala que ende eisistiu até mui tarde. Esse ye un studo que stá por fazer i hai que recorrer a outras fuontes sien ser la toponímia. Pinho Leal, ne l Portugal Antigo e Moderno (1873-1890), diç l seguinte que puode ser antendido cumo referindo-se a la lhéngua mirandesa “A gente d’esta freguezia, pella sua vezinhança com a Galiza, falla mais gallego que portuguez. Mas nem por isso detesta menos os gallegos, do que os mais arraianos portuguezes”. Bei-se bien que Pinho Leal stá mal anformado quanto als bezinos de ls roleses, que son ls saiagueses [de Sayago, zona lhionesa] i ls galhegos i nun sei de adonde le ben l’eideia de que nun gústan de las pessonas de l outro lhado de la raia, pus nada era mais falso. La berdade ye que el diç que esta giente ten ua fala defrente de l pertués i cuido que essa fala solo puode ser l mirandés. Portanto, andiretamente, podemos tener ende un teçtemunho de que por meios de seclo XIX inda eiqui haberie muita giente que falaba mirandés, a la moda de l mirandés de l Sul ou sendinés.

Ls moradores de Ruolos / Urrós tamien son coincidos por malteses pus esta aldé pertenciu a la Orde de ls Spitalários, apuis chamada Orde de Malta, stando dependiente de la comenda de Algoso.


Quanto a la dataçon deste chamadeiro, sou de oupenion que puode tratar-se dun chamadeiro bisigótico, benindo possiblemente de ls seclos VI-VIII. Nun bou eiqui a zambolber esta eideia, mas deixo solo ua citaçon de l storiador Luis A. García Moreno, specialista nesse período de la stória i que diç assi: ne l período bisigótico “En lo tocante a los métodos de conservación de los productos agrarios, las fuentes nos hablan de la existencia de horrea para la consevación del grano. Estos estaban construidos en madera, pero también en algunos casos en piedra.” [História de la Hispaña Visigoda, 1998, ed. Catedra, p. 216]. Claro que hai outros argumientos para datar l chamadeiro dessa era, mas nun bou eiqui a zambolbé-los.


Para acabar hai que dezir que inda hoije Ruolos / Urrós guarda muitos sítios para guardar las colheitas, que le cháman bodegas, anque téngan benido a quedar abandonadas i çpreziadas. Mas fúrun ousados até hai mui pouco tiempo. Hoije cháman-le bodegas, mas tiempo houbo an que se chamában orreolos ou urreolos. Porque se haberá perdido l nome? Nuobos poboadores, cun anfluença de l nome que mais se ousaba de l lhado de alhá, la bodega? Ye algo subre que inda faç falta ambestigar mais.

Para eisemplo deixo eiqui un retrato dua bodega de Ruolos / Urrós, tal cumo se acha atualmente. Saquei esse retrato de l sítio de la aldé, que puode ser besitado an http://www.bragancanet.pt/mogadouro/urros/. Ende se scribe l seguinte cumo legenda de l retrato de la bodega: «gruta cavada na rocha servindo de adega para conservação do vinho durante os meses de verão. Na aldeia de Urrós, no lugar denominado Fonte Nova encontram-se várias destas grutas ao abandono. Noutros tempos eram locais de convívio onde se comiam boas merendas acompanhadas do melhor vinho». Mas ye seguro dezir-se que ua bodega nun serbie solo para guardar bino, mas para cunserbar toda la culidade de granadura i fruitos secos.


15 de Setembre de 2007
Amadeu Ferreira

sexta-feira, 14 de setembro de 2007

Infainç [1]




L chamadeiro Infainç – aldé de l cunceilho de Miranda de l Douro, çtrito de Bergáncia - fui studado por José Leite de Vasconcellos, que saca la seguinte cunclusion: «A melhor base para o estudo do etymo da palavra é a moderna fórma Eifanhez; todavia nada posso dizer sobre elle.» (VASCONCELLOS, 1900-I, 86). Anque nada haba abançado, hai algues andicaçones dadas por este outor que son amportantes, subretodo quanto a las bárias formas que la palabra ten apersentado. Tamien Joseph-Maria Piel studou este chamadeiro i abaixo apersentamos la sue splicaçon.
Quanto a la forma mirandesa, diç J. Leite de Vasconcellos que tanto ye Infanheç cumo Eifanheç. Moisés Pires, nacido ne l lhugar, acrecenta que tamien son ousadas las seguintes formas, an mirandés: Ifainç, Ifanheç, Eifainç, Einfainç, Einfanheç, Infainç, Infanheç, Anfainç, Anfanheç, (PIRES, 2004). Este mesmo outor aforma-mos tamien que las pessonas de la tierra son coincidas cumo Rifanheiros, adonde se manten la palhatalizaçon. You mesmo yá tengo oubido a pessonas, que nun son dessa tierra, las formas Faneç i Fanheç, an spressones cumo, onte stube an Faneç.
Diç J. Leite de Vasconcellos que las formas mais ousadas, an pertués, éran (na fin de l seclo XIX) Ifaneç, Infanes i, mais antigamente, Ifanez.
De todas las formas diç Moisés Pires que la mais ousada ye Infainç i fui esta la cunsagrada pula COLM (Convenção Ortográfica da Língua Mirandesa). Nun deixa de ser antressante registrar que haba sido cunsagrada ua forma que, quanto al eissencial, nun ye mirandesa: nun guardou la palhatalizaçon que, yá lo dezira J. Leite de Vasconcellos, era la mais mirandesa; usa ua palabra ampeçada por in- átono, l que nun quadra culas regras de la fonética mirandesa que, nesses casos, ye siempre an-. [Nota agora acrecentada al studo publicado na Brigantia: a nun ser que essa forma i Infainç puoda ser splicada porque la purmeira sílaba haberá sido tomada cumo tónica, o que será defícele yá que essa lheitura nun se mantubo]
Ne ls decumientos que cunsultei aparécen-mos las seguintes formas: Ifaneis (1211); Fanez (1220), Fanex (1220); Yfanez (1232); Fanez (1232); Ifanez (1246); Yfanez (1257); Ifanes (1258); Yffanes (1298); Iffanes (1310 i 1311); Yfanes (1311); Yffanes (1311); Ifanez (1528); Iffanez (1532); Infanes (1538).
De las bárias formas decumentadas hai que sacar las seguintes cunclusiones: todas acában an –ez (es), l que ampon l’eideia de se tratar dun patronímico, quier dezir, chamadeiro que ben dun nome de pessona; ne ls quatro decumientos mais antigos solo an un l nome aparece cun i- ne l ampeço, yá que la forma cun y- ne l ampeço tamien aparece an decumiento que ten la forma sien el, nun sendo stranho cuncluir que la forma Fanez era la mais ousada pus ye la que aparece siempre an decumientos feitos na region, adonde l nome era melhor coincido; l ampeço por in- solo aparece yá ne l seclo XVI. Cuido que se trata de andicaçones eissenciales para studar l chamadeiro. Hai inda que aceitar la cunclusion de José Leite de Vasconcelos (1900-I, 86) de que la melhor forma para studar la palabra ye aqueilha que aparece cun palhatalizaçon: ye essa la forma que aparece siempre an mirandés ne l tiempo an que el faç l sou studo; ye tamien assi que aparece ne l nome que le dan a las pessonas que bíben nesse lhugar, Rifanheiros. Hai, assi, que cuncluir que la palhatalizaçon fui perdendo fuorça antre l seclo XIX, quando Vasconcelos la studa, i ls nuossos dies. I digo perder fuorça, porque eilha inda se manten cunsante anforma Moisés Pires (2004). Acrecento que, segundo Machado (20033), solo mos aparece este chamadeiro cun este nome an Pertual, anque este outor nada mais faga do que trascribir a José Leite de Vasconcelos i a Joseph-Maria Piel.
Antes de mais, cuido que ye de seguir la splicaçon patronímica dada por Joseph-Maria Piel, que eiqui deixo tal i qual cumo ye citado por Machado (2003): «Piel admite origem germânica -fan-ici de *-fanus, gót. fana-, encontrando dificuldades na identificação do elemento i-. A consevação do -n- intervocálico resulta, segundo o mesmo autor, de que aquela área linguisticamente sempre pertenceu e pertence à região leonesa (O Instituto, vol. 56, p. 699 e 58, p. 167)». Ramón Menéndez Pidal apersenta-mos ls chamadeiros Fano an Biçcaia i an Stúrias (MENÉNDEZ PIDAL, 1926, 223), i ls nomes Alvar Fañez, que yá aparece ne l Cantar de Mio Cid, de l anho 1140 i Fanniz, de l anho 978 (MENÉNDEZ PIDAL, 1926, 51). Podemos dezir que al nome Fano ou Faño se acrecentou l sufixo –ici, que andica perténcia (vila de Fano), cumo diç Joseph-Maria Piel i se bei ne l nome arriba citado Fanniz; ou –ez que, an giral, ye l modo de ls germánicos andicáren la filiaçon (cumo an Anriquez, filho de Anrique; Martinez, filho de Martim), an que Fanez ou Fañez será filho de Fano ou Faño. Puls nomes que eiqui apersentamos, bemos que tanto podie aparecer sin palhatalizaçon (Fano) cumo cun palhatalizaçon (Faño ou Fanno). Tamien an Sturias se manten l chamadeiro Fanes, que ye antendido cumo antropónimo (GARCÍA ARIAS, 2000, 159 i 427).
Falta splicar l prefixo d’ampeço de la palabra, que aparece culas formas ei / an ou i / in, cunsante la palabra steia an mirandés ou an pertués i lhatin. Cuido que stamos delantre de algo que quedou de la perposiçon de ou in, ousadas nas frases an que aparece la palabra: de / d yFañez ou de in (villa dy) Fañez. Zde mui cedo essas perposiçones se haberan ajuntado a la palabra, anque muita beç la palabra apareça sien essas perposições cumo arriba se deixou dezido. La mudança de i- para –ei ou de in- para an- ou ein- ten a ber culas regras de la lhéngua mirandesa.
Podemos, assi, cuncluir que l chamadeiro Infainç ben de l nome godo Fanus ou Fannus, que haberá sido l sou fundador ou possuidor. Esse nome tanto se poderá haber formado apuis la chamada «recunquista», cumo benir yá de l tiempo an que ls godos eiqui assentórun, antre ls seclos V-VII. Esta segunda heipótese parece-me la mais cierta i puode ser cunfirmada cun outros possibles topónimos godos i de ourige árabe que eisísten nesse lhugar. Cuido que ua cunclusion mais assente quanto a la era de l chamadeiro quier mais studos subre la toponímia de la tierra de Miranda. An qualquiera caso stamos delantre dun chamadeiro mui antigo an que la mantenéncia amostra la cuntinidade de pobamiento, i que yá tenerie giente hai un par de anhos quando D. Çáncio I le dou esse lhugar al Mosteiro de Moreiruola.

Amadeu Ferreira (2006)


Nota
Esta nota subre l chamadeiro Infainç, corresponde a la pequeinha parte dun studo [“L Cielo por un Cachico de Tierra. L’antrada de ls frailes de Moreiruola na Tierra de Miranda, an 1211”], que publiquei na rebista Brigantia, ne l númaro special dedicado al sou fundador i purmeiro diretor, Pe. Belarmino Afonso.
Por facelidade de lheitura tirei-le todas las notas i ua parte de las referéncias bibliográficas, que poderan ser cunsultadas nessa publicaçon
.

quinta-feira, 13 de setembro de 2007

Prado Gaton [1] – Lista de chamadeiros

Prado Gaton ye ua aldé de l cunceilho de Miranda de l Douro, de la fraguesie de Palaçuolo, i adonde se fala la lhéngua mirandesa. Por esta rezon, ls sous chamadeiros se formórun nesta lhéngua i ye neilha que faç sentido que séian apersentados i studados.

La lista que se apersenta fui por mi arrecolhida de defrentes pessonas, mas quaije anteiramente de ls naturales dessa aldé José Alberto Galvão (1952) i Manuel Marques (25.03.1946). La lista yá ye mui próssima de la final, mas al modo que se fur cumpletando ponerá-se la era de las atualizaçones i ls anformantes, se fúren defrentes.

La apersentaçon ye feita cunsante la orde de l abc, cuntando todas las palabras de cada chamadeiro.





Alba (Ourrieta d’)
Albarda
Albarinos
Antre las Malhadas
Bacas (Ourrieta de las)
Baixo (Peredo de)
Bal de Miras
Bal Pereiro
Balhe Bui
Baqueira (La)
Bardo
Barranca (Fuonte)
Barrancos
Barruoco
Berdugal/Berdegal
Bibal
Bielha (Cabada)
Bielhas (Malhadas)
Bielhas (Suortes)
Borriças
Bui (Balhe)
Cabada Bielha
Cabalheiro
Cabeça Gorda
Cabecicos
Cabeço de l Perro
Cabeço de la Mina
Cabeço de Santa Bárbela
Cagalhos
Calbeiro
Calçadas
Calçadas (Camino de las)
Camino de las Calçadas
Camino de Sendin
Campos
Cántaras
Capielha de Nuossa Senhora de Maçaneira
Carbalhal
Carbalhal (Chafariç de l)
Carrasquito
Carrasquito
Cedília
Chafariç de l Carbalhal
Corças (Ourrieta las)
Cuco
Cuorno de l Prado
Embrebedosa
Faceiras
Folharanços
Funtica
Funtica
Fuonte Barranca
Fuonte de l Mourisco
Galhardos
Galhinacientas
Gorda (Cabeça)
Griegos (Ourrieta)
Laganhosa
Lhabadeiro
Lhagona
Lhinha (la)
Maçaneira
Maçaneira (Capielha de Nuossa Senhora de)
Maior (Poça la)
Malhada
Malhadas (Antre las)
Malhadas Bielhas
Mategos
Medianas
Mina (Cabeço de la)
Mina
Mira (Bal de)
Mosqueira
Mourisco
Mourisco (Fuonte de l)
Munheira
Nabalho
Negras (Peinhas)
Nuossa Senhora de Maçaneira (Capielha de)
Ourrieta d’Alba
Ourrieta de las Bacas
Ourrieta Griegos
Ourrieta las Corças
Palheiros
Parros
Pedreiras (Las)
Peinhas Negras
Peredo de Baixo
Pereiro (Bal)
Perro (Cabeço de l)
Piçarros
Piornal
Poça la Maior
Poças
Pradelhinos
Prado
Prado (Cuorno de l)
Quintanas
Ramalhal
Rodilho
Salgada
Santa Bárbela (Cabeço de)
Sendin (Camino de)
Silba
Spigarros
Strecada
Suortes Bielhas
Trindade
Urzes

Amadeu Ferreira